Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy to stan w którym, najprościej mówiąc, tarczyca produkuje zbyt mało hormonów w stosunku do potrzeb całego organizmu. Może być to spowodowane uszkodzeniem miąższu tarczycy, lub chorobami toczącymi się w obrębie przysadki mózgowej lub podwzgórza.

Niedoczynność tarczycy jest często występującą chorobą i dotyka ok. 6% młodych osób. Ryzyko zachorowania na niedoczynność tarczycy jest pięciokrotnie wyższe u kobiet i wzrasta wraz z wiekiem.

Tarczyca pozostaje pod ścisłą kontrolą podwzgórza i przysadki mózgowej, dlatego nie zawsze niedoczynność tarczycy wynika ze schorzenia w obrębie tego narządu. Należy tu przypomnieć omawianą już tutaj zależność między podwzgórzem, przysadką a tarczycą, zwaną ujemnym sprzężeniem zwrotnym.

Schemat przedstawiający działanie sprzężenia zwrotnego

W związku z istniejącym ujemnym sprzężeniem zwrotnym możemy wyróżnić trzy typy niedoczynności tarczycy. Pierwotną – kiedy niedoczynność tarczycy wynika z uszkodzenia miąższu tego narządu . Wtórna wynikająca z niedoboru lub całkowitego braku TSH, czyli hormonu wydzielanego przez przysadkę, oraz trzeciorzędową spowodowaną niedoborem tyreoliberyny wydzielanej przez podwzgórze.

Mając na uwadze powyższy podział wyodrębnić można wiele przyczyn niedoczynności tarczycy, w zależności od jej typu.

Najczęściej występującym typem niedoczynności tarczycy jest niedoczynność pierwotna, związana z uszkodzeniem tarczycy. Wśród przyczyn pierwotnej niedoczynności tarczycy możemy wymienić:

• Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto, która jest najczęstszą przyczyną występowania niedoczynności tarczycy w krajach rozwiniętych
• Zabiegi operacyjne – totalne (całkowite) lub subtotalne (częściowe) usunięcie tarczycy w celu leczenia innych chorób tego narządu, takich jak rak tarczycy lub wole zamostkowe.
• Leczenie jodem promieniotwórczym – radioaktywny jod 131I stosowany jest w terapii choroby Gravesa Basedowa czy raka tarczycy.
• Polekową nadczynność tarczycy – wiele leków stosowanych w innych chorobach może powodować niedoczynność tarczycy. Należą do nich m.in. związki litu, amiodaron, czy interferon.
• Niedobór jodu – jod jest pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy, oczywiste jest więc, że w przypadku jego niedoboru brakować będzie również hormonów tarczycy. W krajach rozwiniętych, w tym i w Polsce wiele lat temu wprowadzono jodowanie soli kuchennej, która skutecznie zapobiega niedoborom jodu w organizmie. W naszej szerokości geograficznej niedobór jodu jest bardzo rzadko spotkany, należy jednak zwracać uwagę i wybierać produkty bogate w jod takie jak ryby morskie.

Wtórna niedoczynność tarczycy występuje rzadziej i związana jest z niedoborem lub całkowitym brakiem wydzielania TSH przez przysadkę mózgową. Brak wydzielania tego hormonu związany jest z niedoczynnością przysadki, spowodowanym przez choroby zapalne lub nowotworowe tej okolicy, czy uraz głowy.

Trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy spowodowana jest uszkodzeniem podwzgórza na tle nowotworowym lub zapalnym.

Warto wspomnieć również tym, że przysadka mózgowa i podwzgórze wpływają na wydzielanie nie tylko hormonów tarczycy, ale także między innymi hormonów kory nadnerczy czy hormonów płciowych (więcej o roli przysadki mózgowej w wydzielaniu hormonów tarczycy przeczytasz tutaj). W związku z tym objawy wtórnej i trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy zwykle są słabiej wyrażone, ale często towarzyszą im objawy niedoczynności innych gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Tarczyca wpływa na kondycję właściwie wszystkich narządów i tkanek, dlatego jej niedoczynność powoduje szereg rozmaitych objawów, które mogą wzbudzać niepokój.

Hormony tarczycy najogólniej mówiąc, regulują procesy metaboliczne organizmu. W przypadku niedoboru hormonów metabolizm zwalnia wywołując wiele niepokojących objawów. Do najczęściej występujących należy:

• przybieranie na wadze, osłabienie, senność i ogólne spowolnienie, zarówno fizyczne jak i psychiczne, zaburzenia pamięci, trudności w skupieniu uwagi, a także depresja lub inne zaburzenia nastroju;
• hormony tarczycy wpływają na termogenezę czyli produkcję ciepła. W przypadku ich niedoboru możliwe jest ciągłe odczuwanie zimna i zła tolerancja niskich temperatur;
• ze strony układu krążenia często spotykana jest bradykardia, czyli wolne tętno oraz niskie ciśnienie tętnicze, mogące skutkować omdleniami. Warto wspomnieć również o często występującym wysokim poziomie cholesterolu, co może mieć wpływ na rozwój miażdżycy.
• zmiany w układzie pokarmowym obejmują przewlekłe zaparcia i wzdęcia brzucha
• w obrębie skóry, włosów i paznokci często obserwuje się zimną, bladą, suchą skórę i nadmierne rogowacenie naskórka. Występuje także tzw. obrzęk śluzowaty, który powoduje pogrubienie rysów twarzy. Włosy są suche i łamliwe, ze skłonnością do wypadania.
• kobiety zgłaszają zaburzenia miesiączkowania – zmiany w długości cyklu oraz bardzo obfite miesiączki, a także trudności z zajściem w ciążę.

Powyższe objawy dotyczą jawnej niedoczynności tarczycy, czyli stanu, w którym występuje obniżone stężenie hormonów tarczycy. Poza nim wyróżnia się także subkliniczną niedoczynność tarczycy. Jest to stan, w którym poziom hormonów tarczycy nie jest jeszcze obniżone, ale nastąpiło już podwyższenie hormonu produkowanego przez przysadkę, czyli TSH. Podwyższenie TSH nasuwa podejrzenie, że tarczyca, na pozór funkcjonująca w sposób prawidłowy może mieć problemy z syntezą hormonów tarczycy. Subkliniczna niedoczynność tarczycy zwykle nie daje objawów, lub występują one w sposób słabo nasilony. Mogą pojawiać się pod postacią obniżonego nastroju lub okresową sennością. Subkliniczna niedoczynność tarczycy wymaga leczenia tylko w niektórych przypadkach, takich jak np. ciąża. Wymaga jednak obserwacji, ponieważ chory na subkliniczną niedoczynność tarczycy są bardziej narażeni na rozwinięcie jej jawnej odmiany.

Diagnostyka niedoczynności tarczycy, poza wywiadem i badaniem lekarskim, wymaga oznaczenia poziomu TSH, FT3 i FT4 z krwi żylnej. W przebiegu pierwotnej, jawnej niedoczynności tarczycy TSH jest zwykle podwyższone, a FT4 obniżone.

Na podstawie wyników badań stężenia hormonów tarczycy w surowicy krwi można nie tylko określić czy niedoczynność tarczycy jest jawna, czy utajona, ale również to czy mamy do czynienia z niedoczynnością pierwotną, wtórną czy trzeciorzędową.

Niekiedy diagnostyka niedoczynności tarczycy wymaga poszerzenia o badania przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO, które pozwalają na zdiagnozowanie niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto. Przydatne jest również badanie USG tarczycy, na podstawie którego można określić przyczynę niedoczynności.

Leczenie niedoczynności tarczycy wymaga substytucji, czyli przyjmowania doustnego, w formie tabletek, hormonów tarczycy. Ich dawka dobierana jest na podstawie wyników badań TSH, FT3 i FT4. Należy bezwzględnie pamiętać, że hormony tarczycy powinno się przyjmować rano na czczo 30 minut przed śniadaniem. Leczenie niedoczynności tarczycy jest zwykle leczeniem przewlekłym – należy suplementować hormony tarczycy doustnie do końca życia.

Ważne jest, aby monitorować stężenie hormonów tarczycy we krwi. Po ustaleniu odpowiedniej dawki leków i ustąpieniu objawów niedoczynności tarczycy należy badać poziom hormonów tarczycy co 6-12 miesięcy.

Nieleczona niedoczynność tarczycy może doprowadzić do groźnej dla życia śpiączki hipometabolicznej. W jej przebiegu występuje znaczne obniżenie temperatury ciała (nawet do 25 st. C), zwolniona akcja serca, niski poziom glukozy we krwi, obrzęki, a w przypadku ciężkiego przebiegu także drgawki, śpiączka i utrata przytomności. Jest to stan wymagający natychmiastowej interwencji lekarskiej i najczęściej leczenia na oddziale intensywnej terapii.

Niedoczynność tarczycy powoduje spowolnienie metabolizmu, dając niekiedy bardzo uciążliwe objawy, a nieleczona może doprowadzić do stanu zagrożenia życia. Dostępne metody diagnostyczne i lecznicze są natomiast bezbolesne i bardzo skuteczne, dlatego jeśli podejrzewasz u siebie niedoczynność tarczycy należy zgłosić się do lekarza.

Powrót do spisu treści